1921 – 1930 (Α΄ μέρος)

Ξεριζωμός και αναγέννηση στην Αθήνα

Η δεκαετία ξεκίνησε με την πανηγυρική διοργάνωση των ΙΘ΄ Πανιώνιων Αγώνων το 1921, των τελευταίων που έγιναν στη Σμύρνη, με συμμετοχή και αθηναϊκών σωματείων και συνολικά 120 αθλητών. Εκεί έλαμψε το άστρο του Δημητρού Καραμπάτη που κατέκτησε πέντε πρωτιές σε δρόμους, εμπόδια και δισκοβολία και του απονεμήθηκε τρεις φορές ο χρυσός σταυρός, το ανώτερο παράσημο του συλλόγου, για τα ρεκόρ που κατέρριψε. Ακολουθεί η τραγική καταστροφή της πόλης το Σεπτέμβριο του 1922 και ο ξεριζωμός συνολικά του μικρασιατικού Ελληνισμού. Στη λαίλαπα αυτή χάθηκαν 23 αθλητές του Πανιωνίου ενώ οι υπόλοιποι διασκορπίστηκαν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα προσπαθώντας να σωθούν και να σώσουν τις οικογένειές τους. Μοιραία όλες οι δομές που επί δεκαετίες είχαν συγκροτήσει οι Μικρασιάτες Έλληνες έπαψαν να υπάρχουν. Ο κοινωνικός ιστός τον οποίο συνιστούσαν οι κοινότητες, οι μητροπόλεις, τα σωματεία, οι σύλλογοι διαλύθηκε. Οι πρόσφυγες είχαν πολύ σοβαρότερα προβλήματα να αντιμετωπίσουν από το επαναλειτουργήσουν τις συλλογικότητές τους. Παρόμοια τύχη θα είχε και ο Πανιώνιος αν δεν βρισκόταν ένας πεισματάρης πρόεδρος να αφιερωθεί ψυχή τε και σώματι στην ανασύσταση του προσφυγικού πλέον συλλόγου στην Αθήνα. Κι αυτός ήταν ο πρόεδρος του Πανιωνίου από το 1915, Δημητρός Δάλλας.

Η προσπάθεια ανασυγκρότησης

Μετά την καταστροφή του ’22 το έργο της αναδημιουργίας του συλλόγου αναλαμβάνει ο πρόεδρος Δημητρός Δάλλας, ο οποίος ως το 1929 που απεβίωσε κατάφερε να ξαναστήσει το σύλλογο στα πόδια του στην Αθήνα, με έδρα το Παναθηναϊκό Στάδιο. Ο Δάλλας αναζήτησε και εντόπισε διασωθέντες αθλητές και φιλάθλους του συλλόγου και τον επανίδρυσε. Κατάφερε να εντοπίσει γύρω στους 20 αθλητές, τους: Καραμπάτη, Ρετέλα, Σημηριώτη, Πάρσαλη, Παπαγιαννόπουλο, Ζαδέ, Ζαμαρία, Σκιαδά, Μανιατίδη, Χαϊδεμένο, Καρακώστα, Πουλάκη κ.ά. Επίσης, εντόπισε το γυμναστή Σοφοκλή Μάγνη, ο οποίος ανέλαβε την προγύμνασή τους αμισθί! Με τη μαγιά αυτή χτίστηκε ο αθηναϊκός Πανιώνιος. Μια αρχική ιδέα που υπήρξε να συγχωνευτούν όλα τα σμυρναϊκά σωματεία: Πανιώνιος, Απόλλων, Πέλοψ Μελαντίας και Αρμενική, σε ένα υπό τον τίτλο «Σμυρναϊκή Αθλητική Ένωση», απορρίφθηκε και κάθε σύλλογος τράβηξε το δρόμο του. Ο Πανιώνιος και ο Απόλλων επιβίωσαν, ο Πέλοψ συνέχισε να λειτουργεί για μια δεκαετία περίπου, ενώ η Αρμενική επανιδρύθηκε λίγα χρόνια αργότερα και συνεχίζει μέχρι σήμερα.

Το πρώτο έμβλημα σε μορφή ασπίδας
με το Π στο εσωτερικό της.

Η συνέχεια του συλλόγου εξασφαλίστηκε με τη συγκρότηση μια προσωρινής Διοικούσας Επιτροπής, την οποία αποτελούσαν επιφανή μέλη της σμυρναϊκής κοινωνίας και παλιοί αθλητές που είχαν επιβιώσει κατά την καταστροφή, οι: Σ. Αθηνογένης, Στέλιος Σπεράντζας, Γεώργιος Σαριδάκης, Γεώργιος Καίσαρ, Στέφανος Αλευράς, Γ. Αλευράς, Ηλιάδης, Σταμέλος κ.ά. Εξασφαλίστηκε στέγη για το σωματείο στα αποδυτήρια του Παναθηναϊκού Σταδίου και δύο μήνες με την καταστροφή, στις 12 Νοεμβρίου 1922, τελέστηκαν τα εγκαίνια των γραφείων του. Στις 20 Νοεμβρίου συγκροτήθηκε το πρώτο Δ.Σ. στην προσφυγιά και λειτούργησαν δύο τμήματα, το αθλητικό με εφόρους τους Αγγελομάτη, Καραμπάτη και το ποδοσφαιρικό με εφόρους τους: Βαλτζή, Γροσομανίδη. Την επόμενη χρονιά λειτούργησε και το τμήμα βόλεϊ. Η ποδοσφαιρική ομάδα δηλώθηκε στο πρωτάθλημα Αθηνών-Πειραιώς 1922-23, στο οποίο κατέκτησε τη δεύτερη θέση. Τη δεκαετία αυτή καθιερώνεται η κυανέρυθρη ριγέ φανέλα. Ως έμβλημα εκτός από το σύμπλεγμα των τριών γραμμάτων Π-Γ-Σ που είχε καθιερωθεί στη Σμύρνη, αρχίζει να χρησιμοποιείται και η ασπίδα με το γράμμα «Π» στη μέση.

Η αθλητική ομάδα

Στις 4 Μαρτίου 1923 έχουμε την πρώτη εμφάνιση της αθλητικής ομάδας του συλλόγου σε επίσημους αγώνες. Μετέχει και κατακτά το πανελλήνιο πρωτάθλημα ανωμάλου δρόμου με 14 βαθμούς. Την ομάδα αποτελούσαν ο Δ. Ζαδές που τερμάτισε δεύτερος, ο Γιώργος Ζαμαρίας που ήταν τρίτος και ο Γ. Βογιατζόγλου ή Μπεκιάρης που ήταν ένατος. Ήταν η πρώτη νίκη σε πανελλήνια διοργάνωση του προσφυγικού συλλόγου μετά το ξεριζωμό του, ο οποίος μόλις έξι μήνες μετά την καταστροφή είχε καταφέρει να ανασυγκροτηθεί και να συστήσει ανταγωνιστική ομάδα με όσους από τους αθλητές του είχαν γλυτώσει τη σφαγή. Η απονομή του ομαδικού επάθλου έγινε «υπό τας ενθουσιώδεις επευφημίας απάντων των αθλητών και θεατών», που με το χειροκρότημά τους αναγνώριζαν τις προσπάθειες των υπευθύνων του ιστορικού σωματείου να σταθεί ξανά στα πόδια του.

Στις 6 και 13 Μαΐου μετείχε στα Δ΄ Παναθήναια, στα οποία κατέκτησε τέσσερις πρώτες, δύο δεύτερες και έξι τρίτες θέσεις. Τρεις πρωτιές κατέκτησε ο Δημ. Καραμπάτης (100μ, δρόμος σταδίου 192μ, ελλ. δισκοβολία) και μία ο Παν. Ρετέλας (800μ). Δεύτερες θέσεις κατέκτησαν ο Καραμπάτης στην πάλη βαρέων η ομάδα σκυταλοδρομίας και τρίτες ο Καραμπάτης (λιθοβολία, σφαίρα), ο Δ. Ζαδές (1.500μ, 10.000μ), ο Π. Καραγιαννόπουλος (110μ εμπόδια εφήβων) και η ομάδα σκυταλοδρομίας εφήβων. Ο σύλλογος είχε αρχίσει να βρίσκει ξανά το δρόμο του.

Οι Πανιώνιοι Αγώνες στην Αθήνα

Η Α΄ φάση των Πανιώνιων Αγώνων
Ημερίδα στις 3 Ιουνίου 1923.

Αμέσως μετά τα Παναθήναια ο Δάλλας προχώρησε στον προγραμματισμό για την διοργάνωση των Κ΄ Πανιωνίων Αγώνων στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Στους αγώνες αυτούς θέλησε να δώσει πανηγυρική ατμόσφαιρα ώστε ο σύλλογος να δηλώσει περίτρανα ότι παραμένει ζωντανός αλλά και δυναμικός όπως στη Σμύρνη. Σχεδιάστηκε να γίνουν τρεις οργανώσεις (φάσεις): δύο ημερίδες ως προεόρτια των αγώνων στις 3 Ιουνίου και 2 Σεπτεμβρίου 1923 και η τελική πανηγυρική τριήμερη διοργάνωση στα τέλη Σεπτεμβρίου. Η πρώτη ημερίδα περιλάμβανε έξι αγωνίσματα: δύο σκυταλοδρομίες, αγώνα 3χλμ ατομικό και ομαδικό, αθλητικό πένταθλο και ρίψη χειροβομβίδος, ένα στρατιωτικό αγώνισμα που ήταν δημοφιλές στις αρχές του 20^ου αιώνα. Μετείχαν μόνο αθηναϊκά και πειραϊκά σωματεία αλλά την ημερίδα τίμησαν με την παρουσία τους σύσσωμη η βασιλική οικογένεια, ο πρωθυπουργός Στυλιανός Γονατάς και ο αρχηγός της επανάστασης Νικόλαος Πλαστήρας. Στην δεύτερη ημερίδα, της 2ας Σεπτεμβρίου, είχαν προγραμματιστεί αγώνες βόλεϊ, μπάσκετ και ανωμάλου δρόμου 10χλμ. Τελικά, ματαιώθηκε και η οργανωτική προσπάθεια επικεντρώθηκε στην επιτυχία της διεξαγωγής των τριήμερων αγώνων.

ΟΙ συμμετοχές και η οργάνωση των
Κ΄ Πανιώνιων Αγώνων 1923



Τερματισμός των 100μ
Κ΄ Πανιώνιοι Αγώνες 1923.



Στις 27 Σεπτεμβρίου 1923, μόλις ένα χρόνο μετά την καταστροφή, ο Πανιώνιος διοργάνωσε σε πανηγυρική ατμόσφαιρα τους Κ΄ Πανιώνιους Αγώνες στο Καλλιμάρμαρο, με συμμετοχή 250 αθλητών από 15 συλλόγους  από Αθήνα, Πειραιά, Θεσσαλονίκη, Βόλο, Πάτρα, Σπάρτη, Αμαλιάδα και Κωνσταντινούπολη. Οι αγώνες κράτησαν τρεις ημέρες (27, 29 και 30/9) και περιλάμβαναν όλα τα αγωνίσματα του ολυμπιακού προγράμματος, συνολικά 24, ακόμα και μαραθώνιο και πένταθλο. Επίσης, έγιναν εννιά αγωνίσματα εφήβων και αγώνες ελληνορωμαϊκής πάλης σε πέντε κατηγορίες βάρους. Δεδομένου πως από το 1920 δεν είχε διεξαχθεί πανελλήνιο πρωτάθλημα στίβου, απέκτησαν χαρακτήρα πανελλήνιων αγώνων. Από οργανωτικής πλευράς αποτέλεσαν ένα θρίαμβο του προσφυγικού σωματείου, από όλες τις απόψεις. Το στάδιο ήταν γεμάτο κόσμο και τους αγώνες παρακολούθησε σύσσωμη η πολιτική και πολιτειακή εξουσία.

Πανηγυρικό λεύκωμα για τους Κ΄ Πανιώνιους αγώνες.

Δυο χρόνια αργότερα, στις 13-14 και 20 Σεπτεμβρίου 1925, διοργανώθηκαν οι ΚΑ΄ Πανιώνιοι Αγώνες με συμμετοχή 190 αθλητών από 21 συλλόγους, μεταξύ των οποίων για πρώτη φορά από Καλαμάτα, Λέσβο, Ξάνθη, Αλεξάνδρεια, Πορτ-Σάιντ καθώς και της ρουμανικής ομάδας Coltea Brasof. Οι αγώνες περιλαμβάνουν όλα τα αγωνίσματα του ολυμπιακού προγράμματος και επί πλέον αγώνες άρσης βαρών και πάλης. Είναι η περίοδος που ο Δάλλας έχει οραματιστεί τη διοργάνωση των βαλκανικών αγώνων στίβου. Με τις διεθνείς επαφές του έχει βάλει τα θεμέλια για τις βαλκανιάδες που θα ξεκινήσουν το 1929, λίγους μήνες πριν από το θάνατό του.

Η προκήρυξη των ΚΑ΄ Πανιωνίων αγώνων 1925.

Το Φεβρουάριο του 1927 ο σύλλογος ανακοίνωσε τον προγραμματισμό των ΚΒ΄ Πανιωνίων αγώνων για τα μέσα Αυγούστου, αλλά τελικά η διοργάνωσή τους ματαιώθηκε.

Στους Πανελλήνιους αγώνες

Εκτός από τους Πανιώνιους αγώνες οι αθλητές του συλλόγου μετείχαν σε όλες τις αθλητικές διοργανώσεις της εποχής, όπως τα Παναθήναια και τα Αβερώφεια και φυσικά στους πανελλήνιους αγώνες στίβου. Το 1920, στο τελευταίο πανελλήνιο πρωτάθλημα στο οποίο μετείχε ως σύλλογος της Σμύρνης, οι αθλητές του Πανιωνίου είχαν κατακτήσει 5 πρώτες νίκες, 2 δεύτερες, 5 τρίτες και ο σύλλογος είχε ανακηρυχθεί ο «συναισθηματικός νικητής» των αγώνων. Το 1924, ως αθηναϊκός σύλλογος πλέον, κατάφερε να πάρει 8 μετάλλια (2-4-2), εμφανίζοντας μια ομάδα νέων αθλητών, όπως ο Μενέλαος και ο Αιμίλιος Ιωνάς, ο Βύρων Αθανασιάδης, ο Αλ. Χατζόπουλος και ο Α. Δαπέρης. Το 1925 οι πανελλήνιοι αγώνες έγιναν στη Λευκωσία και μοιραία μετείχε με λίγους αθλητές, κερδίζοντας παρόλα αυτά έν ασημένιο και 2 χάλκινα μετάλλια. Το 1926 με 29 αθλητές πήρε τη δεύτερη θέση στο πανελλήνιο πρωτάθλημα, την ανώτερη που είχε καταφέρει ως τότε, συγκεντρώνοντας 21 βαθμούς (4-2-5 μετάλλια). Δυο ακόμα ασημένια μετάλλια κέρδισαν οι αθλητές του στην άρση βαρών και στην πάλη, που αποτελούσαν μέρος των πανελληνίων αθλητικών αγώνων.

Το 1927 με 15 βαθμούς (2-4-1 μετάλλια) ήταν τρίτος, ενώ ήταν τέταρτος με 9 βαθμούς (0-3-3 μετάλλια) στους αγώνες ομάδων (σκυταλοδρομίες, ομαδικά αγωνίσματα αλμάτων και ρίψεων) που διεξάγονταν τότε. Το 1928 ήταν τέταρτος με τρεις πρώτες νίκες που πέτυχε ο Καραμπάτης. Το 1929 στο πρωτάθλημα Νοτίου Ελλάδος (δεν διεξήχθη πανελλήνιο) ήταν πάλι τέταρτος με 14 β (1-4-3 μετάλλια), όπως και το 1930 (7β, 1-1-2 μετάλλια). Στους πανελλήνιους του 1930 που έγιναν στη Θεσσαλονίκη, κατέκτησε μόνο ένα ασημένιο κι ένα χάλκινο μετάλλιο. Σιγά-σιγά η παλιά φουρνιά αθλητών έφευγε από το προσκήνιο. Είχε αρχίσει να γίνεται αισθητή αφενός η απώλεια του Δάλλα που είχε πεθάνει το 1929 αφετέρου η έλλειψη ιδιόκτητου γυμναστηρίου, αφού το Παναθηναϊκό Στάδιο, δεν προσφερόταν για τη δημιουργία ενός μόνιμου χώρου προπονήσεων και αθλητικής προετοιμασίας.

Πηγές:

Ψηφιακά Αρχεία Εφημερίδων Εθνικής Βιβλιοθήκης και Βουλής των Ελλήνων.

Πέτρος Λινάρδος, "Η Σμύρνη του Πανιωνίου", 1998.

Θ. Μπελίτσος, «ΠANIΩΝΙΟΣ: Δώδεκα δεκαετίες αθλητικής προσφοράς», εφ. "Κυανέρυθρη Πλατεία", φ. 08 (12/11/2011) ως 10 (26/11/2011).