Πανιώνιος: Ύμνοι, τραγούδια και ρίμες

 

Λάβαρο Πανιωνίου (του Άκη Μιχαηλίδη)

Καθώς ο Πανιώνιος πλησιάζει τα 135 χρόνια συνεχούς αθλητικής δράσης και μάλιστα πρωταγωνιστικής, αξίζει να θυμηθούμε ότι πολλές φορές υπήρξε αιτία και πηγή έμπνευσης για ποιητές, στιχουργούς και καλλιτέχνες. Η αναδρομή στα τραγούδια και τους ύμνους που έχουν γραφτεί κατά καιρούς για τον ιστορικό σύλλογο της Σμύρνης που επιχείρησα στο παρόν άρθρο, αποκάλυψε ένα εύρος δημιουργιών απρόσμενα μεγάλο. Ρομαντικά ποιήματα, θριαμβικοί παιάνες, θούριοι, ρεμπέτικα, ελαφρολαϊκά, εμβατήρια, απλοϊκά στιχάκια, μια μεγάλη ποικιλία από ποιητικά και μουσικά έργα έχουν γραφτεί για το σύλλογο από τον καιρό που ιδρύθηκε ως σήμερα. Χωρίς να προσμετρηθούν οι έμμετρες ρίμες της εξέδρας, που συχνά ξεπερνούν σε φαντασία ποιητές και στιχουργούς. Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή.

Λογότυπο του  Ορφέα (αρχείο Θ.Μ.)

 

«Σε σας πουλιά γοργόφτερα…»

Μ. Μιχαηλίδης (1893)

 Τον Μάιο του 1893 μια πολυμελής μουσική και αθλητική αποστολή του Ορφέα Σμύρνης ταξίδεψε στη Λέσβο, καλεσμένη από την τοπική Λέσχη «Πρόοδος». Η μεν χορωδία τραγούδησε στο εντευκτήριο της Λέσχης, οι δε αθλητές παρουσίασαν διάφορα γυμνάσματα. Κατά την πανηγυρική υποδοχή ο σχολάρχης Μ. Μιχαηλίδης είχε συνθέσει και απήγγειλε ένα πολύστιχο στιχούργημα, που αποτελεί το πρώτο ποιητικό έργο που γράφτηκε για την ομάδα της Σμύρνης, όταν ακόμα λεγόταν «Ορφεύς». Αναλόγως αντιφώνησε ο Σμυρνιός λόγιος και ποιητής Στίλπων Πιττακής που συνόδευε την αποστολή του Ορφέα. Από το βιβλίο «Τα 75 χρόνια του Πανιωνίου», παραθέτω μερικούς στίχους του Μιχαηλίδη, που χαρακτηρίζουν μια εποχή που κυριαρχούσε ο ρομαντισμός και η λατρεία για το αρχαίο κάλλος.

Σε σας πουλιά γοργόφτερα, γεμάτα αρμονία,

σε σας, που ενανούρισε του Μέλητος* το ρεύμα,

όπου σκορπάτε γύρω σας τη χάρι, τη μαγεία,

πώχετε φλόγα στη καρδιά και αστραπή στο πνεύμα…

Χαρά σ’ εμάς που βλέπομε περήφανα ξεφτέρια,

Ιδέτε πώς φεγγοβολούν της Σμύρνης τα αστέρια!

 *Μέλης: ποταμός που διασχίζει τη Σμύρνη.

 

Πανιώνιοι Αγώνες στο Στάδιο του Μπουρνόβα

 

«Χαιρετισμός εις τους αθλητάς

των Πανιωνίων Αγώνων του Βουρνόβα»

Μιλτιάδης Σεϊζάνης (1894)

Το βαφτιστήριο του Πανιωνίου

 Οι Λεβαντίνοι, κυρίως Βρετανοί, που κατοικούσαν στον Μπουρνόβα, την πιο κοσμοπολίτικη συνοικία της Σμύρνης, είχαν ιδρύσει τον αθλητικό σύλλογο Bournabat J.A.A. (Α.Ο. Νέων Βουρνόβα). Είχαν και Στάδιο, όπου το 1894 πραγματοποίησαν γυμναστικούς και ποδηλατικούς αγώνες, με συμμετοχή αθλητών από όλες τις κοινότητες και τα σωματεία της Σμύρνης, των γύρω περιοχών, της Λέσβου και της Σάμου. Μεταξύ άλλων μετείχαν αθλητές του Ορφέα και του Γυμνασίου (που είχαν αποχωρήσει από τον Ορφέα).

Οι λόγιοι της Σμύρνης ενθουσιάστηκαν. Παραλλήλισαν τους αγώνες με τα «Πανιώνια», την αρχαία αθλητική και θρησκευτική εορτή που γινόταν στο Στάδιο της Μυκάλης με συμμετοχή όλων των πόλεων της Ιωνικής Συμπολιτείας (Δωδεκάπολης). Ο λόγιος δημοσιογράφος και εκδότης της εφ. «Αρμονία» Μιλτιάδης Σεϊζάνης (1847-1930), ένθερμος φίλαθλος και μέλος του Ορφέα, δημοσίευσε ένα ποίημα στο οποίο υμνεί τους αθλητές των «Πανιωνίων Αγώνων του Βουρνόβα», όπως τους αποκαλεί. Από την επωνυμία αυτή θα λάβει το όνομά του ο σύλλογος το 1898, όταν ξανάσμιξαν Ορφεύς και Γυμνάσιον, όπως και η περιώνυμη αθλητική διοργάνωση «Πανιώνιοι Αγώνες», η μικρή ολυμπιάδα της Σμύρνης που διεξαγόταν από το 1896 ως το 1949.

Παραθέτω δυο χαρακτηριστικά τετράστιχα από το ποίημα του Σεϊζάνη, στα οποία υμνεί τη νιότη της Ιωνίας και την αθλητική άμιλλα, όπως τα δημοσίευσε ο Πέτρος Λινάρδος:

Χρυσό καμάρι του γονιού, που ξεύρει ν’ αναστένη

με της αγάπης τη δροσιά το εγκάρδιό του βλαστάρι

και ξεύρει, νειότη τι θα πη με δύναμι και χάρι,

εις τον Βουρνόβαν αύριο η δάφνη σε προσμένει.

Και σήμερα σε χαιρετώ, Ιωνική νεότη,

της Μυτιλήνης λεβεντιά, της Σάμου μας καμάρια,

που με χαρά ετρέξατε της δάφνης τα κλωνάρια

να μοιρασθήτ’ αδελφικά και υστερνοί και πρώτοι.

 

Μιλιτιάδης Σεϊζάνης

 

«Το Κοζαγάκι, τη νεότητι του Πανιωνίου»

Μιλτιάδης Σεϊζάνης (1899)

 Την άνοιξη του 1899 ο Μιλτιάδης Σεϊζάνης αφιέρωσε ένα λυρικό ποίημα στους νέους του νεότευκτου Πανιωνίου Συλλόγου ο οποίος είχε προκύψει λίγους μήνες νωρίτερα, τον Οκτώβρη του 1898, από την επανένωση Ορφέα και Γυμνασίου. Το εμπνεύστηκε την Καθαρή Δευτέρα στην εξοχική τοποθεσία Κοζαγάκι του Μπουτζά, στην οποία οι νέοι της Σμύρνης πήγαιναν πεζοπορώντας, αθλούνταν και διασκέδαζαν με υπαίθρια παιχνίδια, όπως γράφει ο Σωκράτης Προκοπίου:

«Θυμηθήκανε ακόμα και τους μαθητικούς περιπάτους στο Κοζαγάκι του Μπουτζά, όπου πηγαίνανε από το πρωί με τα πόδια και περνούσανε την ημέρα κάτω από τα παχύσκια πεύκα και άλλοι πηδούσανε τα «βαρελάκια» και την «ελιά» και άλλοι παίζανε «κατρακύλα», άλλοι την «κολοκυθιά» ή την «τυφλομυίγα», άλλοι παλεύανε, άλλοι σκαρδώνανε στα δένδρα, άλλοι παίζανε αμάδες ή «τσιλίκι», άλλοι κάνανε βοτανικές συλλογές και άλλοι το ρίχνανε στην ξάπλα».

Το ποίημα του Σεϊζάνη ξεκινά με το δίστιχο:

Καλόκαρδη και γελαστή, ανδρειωμένη νειότη,

σ’ είδα προχτές με την αυγή ψηλά ’ς το Κοζαγάκι.

 

Στέλιος Σπεράντζας

«Ύμνος του Πανιωνίου Γ.Σ.»

Στίχοι: Στέλιος Σπεράντζας (1901)

Μουσική: Δημοσθένης Μιλανάκης (1904)

 Το 1900, με την ευκαιρία της συμπλήρωσης μιας δεκαετίας από την ίδρυσή του, ο σύλλογος προκήρυξε τον «Α΄ Πανιώνιο Ποιητικό Διαγωνισμό» για τη σύνθεση του επίσημου Ύμνου του συλλόγου. Βασικός όρος της προκήρυξης ήταν ο ύμνος να γραφεί στην αρχαΐζουσα (εφ. Αμάλθεια, 26.3.1901). Την επιτροπή αποτελούσαν οι Αθηναίοι λόγιοι Γεώργιος Μιστριώτης, Νικόλαος Καζάζης, Αριστομένης Προβελέγγιος. Βραβεύτηκε ομόφωνα ένας 13χρονος μαθητής της Ευαγγελικής Σχολής που συμμετείχε με το ψευδώνυμο «Απηλιώτης». Ήταν ο Στέλιος Σπεράντζας (1888-1962) που εξελίχθηκε σε σπουδαίο λογοτέχνη. Για το έργο του που είχε τίτλο «Ύμνος του Πανιωνίου Γ.Σ.», η κριτική επιτροπή αναφέρει: «Ποίημα γοργόν και απέριττον. Μετ’ εξάρσεως αδιαπτώτου μέχρι τέλους είναι μία λαμπρά και σελαγίζουσα εικών των Αγώνων και της Νίκης». Οι 72 στίχοι του είναι δομημένοι σε τέσσερα 18στιχα τμήματα, καθένα από τα οποία αποτελείται από δύο τετράστιχα, ένα εξάστιχο και ένα τετράστιχο.

Τον Ύμνο μελοποίησε το 1904 ο καθηγητής μουσικής Δημοσθένης Μιλανάκης (1875-1968), σε μορφή κλασικού ορατόριου για τετράφωνη ανδρική χορωδία και πιάνο, δημιουργώντας έναν αθλητικό παιάνα, στο ύφος του Ύμνου των Ολυμπιακών αγώνων («αρχαίο πνεύμα αθάνατο…»), όπως συνηθιζόταν τότε. Το μέτρο παραλλάζει προσδίνοντας στην απαγγελία δυναμισμό και ρυθμό. Το 1905 η σύνθεσή του βραβεύτηκε σε διεθνή μουσικό διαγωνισμό στο Παρίσι. Ο Ύμνος ερμηνευόταν κατά τις επετειακές εκδηλώσεις, όπως: στις 27.12.1950 από την χορωδία Καψάσκη στην αίθουσα Παρνασσού κατά την εορτή της 60ετηρίδας και στις 30.10.1965 από πολυμελή χορωδία πάλι στον Παρνασσό, κατά τον εορτασμό της 75ετηρίδας, στη διάρκεια της οποίας τιμήθηκε ο συνθέτης Δ. Μιλανάκης, μοναδικό τότε εν ζωή ιδρυτικό μέλος του Πανιωνίου.

Στη συνέχεια η παρτιτούρα του έργου λάνθανε ως την δεκ. ’90. Την ανακάλυψε το σωματείο «Οι Φίλοι των Τεχνών», το οποίο την εξέδωσε και η χορωδία του ερμήνευσε τον Ύμνο στις 16.2.1997 υπό τη διεύθυνση του Ευστάθιου Κάκκου. Στις 18.6.1999, σε ειδική εκδήλωση για την επέτειο των 100 ετών από τη δημιουργία του ύμνου, η μεγάλη χορωδία του σωματείου τον ερμήνευσε με βάση την αυθεντική παρτιτούρα. Μαέστρος ήταν ο Αλέξανδρος Ζέρβας, στο πιάνο η Στέϊση Κουλούρη και τη χορωδία των 40 ατόμων αποτελούσαν: 19 soprani, 11 alti, 5 tenori και 5 bassi.

 

Προτομή του Στ. Σπεράντζα στη Ν. Σμύρνη

Ο Ύμνος παρουσιάζει το σύλλογο ως σύμβολο της αναβίωσης και της συνέχειας του αρχαίου αθλητικού κλέους. Οι στίχοι του διαπνέονται από εθνικό παλμό. 

Στο Α΄ μέρος ο ποιητής ξεκινά χαιρετίζοντας την αυγή της νέας προσπάθειας: 

«Φαιδραί διαλάμπουν και πάλιν ημέραι, εικόνες των πάλαι ποτέ ημερών». 

Μακαρίζει τη Σμύρνη, τη γενέτειρα του Ομήρου: «Ω χαίρε του ψάλτου, γενέτειρα, χαίρε», της οποίας η νεολαία μετά από αιώνες μαρασμού αφυπνίστηκε και συνενώθηκε σε ένα σύλλογο, τον Πανιώνιο, με σκοπό την αθλητική άμιλλα: «Ομοφρόνως στερεόν απαρτίζει, Πανιώνιον αύθις δεσμόν». 

Στο Β΄ μέρος περιγράφει με λυρισμό την αγωνιστική προσπάθεια των αθλητών να κατακτήσουν τον κότινο της νίκης: «Τερπνός αντηχεί της κονίστρας ο κρότος… ομάς αθλητών εις αυτήν απεδύθη, ποθούσα να δρέψη στεφάνους τιμής». 

Στο Γ΄ μέρος υμνεί την αγωνιζόμενη νεολαία και την προτρέπει να συνδέσει το παρόν με τους προγόνους της: «Ω πέτα νεότης εμπρός, αγωνίζου… Ω τίμα τους θείους δεσμούς των προγόνων και νίκα εν μέσω ευφήμων κραυγών». 

Το τελευταίο 18στιχο ξεκινά με ευχές για τη μακροβιότητα του συλλόγου: 

«εις πόθος εις πάντας βαθύς συνενώνει, μακραίων να ζήση ο νέος δεσμός» και καταλήγει σε ένα επίμετρο-προσευχή προς το Δημιουργό να ευλογήσει την προσπάθεια: 

«Βοήθει, Πλάστα, να διανοίξη ευρύ το μέλλον ο Σύλλογός μας… Τους αγώνας μας πέραιν’ αισίως και την ήβην ευλόγει μαζί…».

Παραθέτουμε τους στίχους του Ύμνου από την έκδοση των «Φίλων των Τεχνών» (1997):

-Ι-

Φαιδραί διαλάμπουν και αύθις ημέραι - Εικόνες των πάλαι ποτέ ημερών

Το μήκος παρήλθε των χαύνων αιώνων - Παρήλθον τα σκότη νυκτών παγερών.

Ω!! χαίρε του ψάλτου γενέτειρα, χαίρε - Σεμνής Ιωνίας περίδοξος γη.

Και πάλιν ο μέγας αγών των προγόνων - Τιμάς επίζηλους προς σε χορηγεί.

Η νεολαία αιώνας τώρα,

Μαραινόμενη ληθαργίαν,

Ηγέρθη πάλιν με προθυμίαν,

Ζητεί το κλέος και την αλκήν

Και της υγείας ποθεί τα δώρα

εις γυμνασίαν αρμονικήν.

Ευσταλής και θερμή συνελθούσα - εις αμίλλης τον θείον βρασμόν,

ομοφρόνως στερρόν καταρτίζει - Πανιώνιον αύθις δεσμόν.

-ΙΙ-

Και πάλιν ενδόξου σταγόνες ιδρώτος - Το έδαφος βρέχουν ημών ευγενώς

και σφύζει το αίμα εις άλκιμα στήθη - και λάμπει το βλέμμα καθώς κεραυνός.

Τερπνός αντηχεί της κονίστρας ο κρότος - εγείρων εκάστην ψυχήν μεθ’ ορμής.

Ομάς αθλητών εις αυτήν απεδύθη, - Ποθούσα να δρέψει στεφάνους τιμής.

Σεμνώς η δόξα λευκάς εκτείνει

τας πτερύγας της προς νέας πτήσεις,

εκ του εδάφους ενώ της Πίσης

κοτίνου στέμμα σεπτόν κρατεί

κι’ εις πάσαν όψιν αυτής ρόδινη

αντανακλάται η τελετή.

Ανυψούται το φρόνημα πάντων - πτερωτόν εις κραυγήν προτροπής,

ζωηρώς εις το μέτωπον στίλβει - η γελώσα της νίκης ελπίς.

-ΙΙΙ-

Ω!! πέτα νεότης, εμπρός, αγωνίζου, - ιδού σε προσμένει ευρύς ο αγών.

Ω!! τίμα τους θείους θεσμούς των προγόνων - και νίκα εν μέσω ευφήμων κραυγών.

Γυμνάζου κι’ εις πλούτον υγείας ανδρίζου - και μόχθει με ήθος γενναίον, θρασύ,

αδράν αμοιβήν των ατρύτων σου πόνων - να λάβεις το γέρας, νεότης χρυσή.

Μακράν η Φήμη με γαύρα στήθη

πετά ως πνεύμα γοργών ανέμων.

Ο εστεμμένος, κλεινό, ευδαίμων,

χειροκροτείται όπου φανή,

και τον δεικνύουν δακτύλων πλήθη

και πάσα γλώσσα τον ανυμνεί.

Ζηλωτόν πανταχού, μέχρις Άδου - του νικώντος το κλέος κροτεί,

κι’ η μορφή του χρυσίζουσα λάμπει - εις των άστρων την δέσμην γραπτή.

-ΙV-

Προσπνέει εκ Πίσης αθάνατον πνεύμα - δροσίσαν ποτέ αθλητάς θαυμαστούς,

προσπνέει και πάσαν καρδίαν πτερώνει - και γίγαντας τρέφει, ταχείς αετούς.

Κι ενώ μελιχρώς εις της Νίκης το νεύμα - γελά ο Μουσών και χαρήτων εσμός,

εις πόθος τους πάντας βαθύς συνενώνει, - μακραίων να ζήση ο νέος δεσμός.

Βοήθει, Πλάστα, να διανοίξη

ευρύ το μέλλον ο Σύλλογός μας,

του μεγαλείου φαιδρώς εντός μας,

να λάμψουν αύθις μαρμαρυγαί,

πάσα καρδία εν κατανύξει

να σε δοξάζη, Δημιουργέ.

Τους αγώνας μας πέραιν’ αισίως - Και την ήβην ευλόγει μαζί,

ήτις θάλλει και πάλιν ακμαία - και μανθάνει πως πρέπει να ζή.

 

«Αγώνων Μέλαθρον»

Κων. Μιχαηλίδης (1901)

 Στο διαγωνισμό του 1901 υποβλήθηκαν και άλλα έργα. «Όλα διαπνέονται υπό αγνού αισθήματος και θαυμασμού και αγάπης εις το παρελθόν» αναφέρει η κριτική επιτροπή, αλλά υστερούν σε ποιητική έμπνευση. Ξεχώρισε, και απένειμε Έπαινο, μόνο το ποίημα «Αγώνων Μέλαθρον» του εκπαιδευτικού Κων. Μιχαηλίδη από τη Λέσβο που αποτελείται από 19 εξάστιχες στροφές.

Στο πρώτο μέρος (10 στροφές) ο ποιητής εκφράζει τη θλίψη της αρετής των Ελλήνων για το σκότος των αιώνων που διαδέχθηκαν την αρχαία δόξα καθώς αναπολεί τον αρχαίο Πανιώνιο δεσμό: 

«Η πατρώα αρετή διά τόπων ερήμων… επλανάτο σκια τεθλιμμένη, των Ιώνων περώσα την γην… τον κλεινόν Πανιώνιον –γην ερειπίων- θρηνωδούσα ανεπόλει σεπτών μυστηρίων…». 

Στη συνέχεια παρουσιάζει την ελπίδα που γεννιέται με τη δημιουργία του Ορφέα και του Γυμνασίου: 

«Της μολπής του ‘‘Ορφέως’’ τους μύστας γνωρίζω, πλην και άλλους χωρούντας εκεί ατενίζω κοινωνούς του σεπτού μυστηρίου… του καλού προσφωνώ ‘‘Γυμνασίου’’» 

και τον ενθουσιασμό από την συνένωσή τους: «Αναστήσωμεν, γόνοι Σμυρναίων, των αρχαίων αγώνων χορόν, και βωμόν Αρετής ιερόν, Πανιώνιον Σύλλογον νέον».

Στο Β΄ μέρος (9 στροφές) η θεά Αρετή αγάλλεται από την εκ των ερειπίων αναβίωση των Πανιωνίων αγώνων: «Ποσειδώνιον άλσος ευρύ αναθάλλει, και τελεί Πανιώνια νέα Μυκάλη», υμνεί την προσπάθεια των αθλητών: «αθληταί νυν επαίρνους’ αγώνων ακμαίους πυρ αμίλλης ανάπτ’ εις Τιτάνας, παλαιστάς, δισκοβόλους, δρομείς…» και χαιρετίζει τον αναγεννητή σύλλογο:

«Πανιώνιε, ήλιε ευκλείας μεγάλης… μεσουράνει ως ζείδωρος θρόνος… παμφεγγής εις αιώνα αιώνος».

Τα υπόλοιπα ποιήματα του 1901 ήταν μέτρια. Λιγοστά αξιόλογα αποσπάσματα παρατίθενται, δύο αγνώστων δημιουργών, τα οποία υμνούν τη Σμύρνη και τους αθλητές του Πανιωνίου:

«Πανιώνιον σέμνωμα αγάλλου, τους μυχίους μας πόθους εκθάπτεις, και προς άθλα αγώνος μεγάλου, την ορμήν των βλαστών σου εξάπτεις». Και:

«Εις παιάνων αρχαίας ευκλείας, την ηχώ ην η Σμύρνη εκπέμπει, Πανιώνιοι παίδες χωρείτε, και προβάλλετε στήθη και χείρας, εν αγώνι αλκής ευφροσύνου. Νικηταί η τιμή σας προσμένει, και η Δόξα στεφάνου κοτίνου».

 

Διονύσιος Λαυράγκας

 

«Εμπρός» ή «Θούριον Πανιωνίου»

Στίχοι: Στέλιος Σπεράντζας (1931)

Μουσική: Αλέκος Παναγιωτόπουλος

Διασκευή: Διονύσιος Λαυράγκας

Με αφορμή τον εορτασμό της 40ετηρίδος του συλλόγου, ο καταξιωμένος πλέον λογοτέχνης Στέλιος Σπεράντζας έγραψε ένα 16στιχο εμβατήριο, με τίτλο «Εμπρός». Μελοποιήθηκε από τον καθηγητή μουσικής Αλέκο Παναγιωτόπουλο (1898-1992) και ερμηνεύτηκε το Σεπτέμβριο 1931 στην αίθουσα του Παρνασσού, κατά τον εορτασμό της 40ής επετείου του Πανιωνίου. Αργότερα διασκευάστηκε από τον διάσημο Σμυρνιό μουσουργό Διονύσιο Λαυράγκα (1860-1941) εις «άσμα κλειδοκύμβαλον» και παιζόταν σε εορταστικές εκδηλώσεις με τίτλο «Θούριον Πανιωνίου».

Εμπρός κι ο στίβος άνθισε - Τη νιότη ολόγυρά μας

Μια φλόγα είν’ η καρδιά μας - κι ορμή μας είναι μια.

Χάλκινη ας γίνει η δύναμη - κι άγαλμα αρχαίο η χάρη

Στο δρόμο, στο λιθάρι - πλάστε γερά κορμιά.

Ψυχή λεβέντρα ας κλείσωμε - σε στήθια σαν ασπίδες

Σε μας οι νέες ελπίδες - κι ο κλήρος μας λαμπρός.

Μια νίκη με δαφνόκλαρα - στα χέρια μάς προσμένει

κι η Δόξα αντρειωμένη - Πάρτε φτερά κι εμπρός!

 

Αθλητική Ηχώ, 27.1.1947

«Πανιώνιος, Πανιώνιος»

Αθλητική Ηχώ (1947 μάλλον)

Μεταπολεμικά αναπτύχθηκε ραγδαία ο ποδοσφαιρικός Πανιώνιος, που πρωταγωνιστούσε στο αθηναϊκό πρωτάθλημα, αμφισβητώντας την κυριαρχία ΑΕΚ, Παναθηναϊκού και Απόλλωνα. Οι ποδοσφαιρόφιλοι, όχι μόνο του Πανιώνιου, ήταν μια διαφορετική φυλή, πιο λαϊκοί και πιο αυθόρμητοι· δεν τους άγγιζαν οι θούριοι και οι χορωδιακοί ύμνοι του παρελθόντος. Το νέο τύπο οπαδού αφουγκράστηκε η εφ. «Αθλητική Ηχώ», η οποία το 1946-47 προκήρυξε διαγωνισμό στίχων για τις ποδοσφαιρικές ομάδες, προσαρμοσμένων σε μελωδίες γνωστών τραγουδιών της εποχής. Στη συνέχεια κυκλοφορούσε τους στίχους που έστελναν οι αναγνώστες σε τεύχη, τα οποία πουλιούνταν στα περίπτερα αντί 200 δρχ., όσο κόστιζε μια εφημερίδα.

Αθλητική Ηχώ, 3.2.1947

Τα πρώτα τέσσερα τεύχη που κυκλοφόρησε ήταν με τραγούδια για τις πιο δυνατές ομάδες της εποχής: Ολυμπιακό, Παναθηναϊκό, ΑΕΚ, Πανιώνιο. Δυστυχώς δεν κατάφερα να εντοπίσω κάποιο από αυτά τα φυλλάδια. Από το τεύχος του Πανιωνίου προέρχεται κατά πάσα πιθανότητα το παρακάτω τραγουδάκι, με τίτλο «Πανιώνιος, Πανιώνιος», το οποίο όμως δεν γνωρίζω στη βάση τίνος σκοπού τραγουδιέται. Το παραθέτω:

Στης Σμύρνης τ’ άγια χώματα ιδρύθηκε μια μέρα

και τ’ όνομά του ακούγεται ένδοξο πέρα ως πέρα

Της νίκης πάντα τη χαρά στα γήπεδα χαρίζει

Τ’ αθλητισμού μας σύμβολο που Παρθενώνες σκίζει

Ρεφραίν:

Πανιώνιος, Πανιώνιος, σύλλογος μεγάλος και τρανός

Πανιώνιος, Πανιώνιος, θρύλος των γηπέδων οδηγός

Πανιώνιος, Πανιώνιος, φλόγα απ’ της Σμύρνης την ψυχή

Πανιώνιος, Πανιώνιος, δόξα της Ελλάδος και τιμή

 

Να ζήσεις Πανιώνιε, τρισένδοξη ομάδα

γιατί κρατάς πάντα ψηλά τ’ αθλητισμού τη δάδα

Ανδρώνουν οι γυναίκες σου παιδιά αντρειωμένα

γιατί η πίστη τους κρατά από ηρώων γέννα

 

Αθλητική Ηχώ, 27.3.1965

«Ο Πανιώνιος απέκτησε το τραγούδι του» (1965)

 Στις 27.3.1965, σε δημοσίευμα της εφ. «Αθλητική Ηχώ» με τον παραπάνω τίτλο αναφέρεται η κυκλοφορία του λαϊκού δίσκου «Πανιώνιος»: «Έτσι και ο σύλλογος της Ν. Σμύρνης απέκτησε το τραγούδι του», γράφει η εφημερίδα. Το πλήρες δημοσίευμα έχει ως εξής:

«Με ικανοποίησιν υπεδέχθησαν οι φίλαθλοι του Πανιωνίου την έκδοσιν ειδικού δίσκου εν είδει λαϊκού τραγουδιού, υπό τον τίτλον «Πανιώνιος». Έτσι και ο σύλλογος της Ν. Σμύρνης απέκτησε το τραγούδι του, όπως οι μεγάλες ομάδες της Χώρας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο εκαλύφθη ένα «κενό» ώστε να μην υστερή ο Πανιώνιος και να παραπονούνται οι φίλαθλοι. Πάντως είναι ένα πράγματι χαριτωμένο κομμάτι, το οποίο θα αρέση σε κάθε Πανιώνιο φίλαθλο».

Δεν αναφέρει άλλες λεπτομέρειες. Λογικά αυτός ο δίσκος πρέπει να ήταν ένα 45άρι δισκάκι που είχε κυκλοφορήσει ο Δημήτρης Ευσταθίου, όπως με πληροφόρησε ο συνπανιώνιος Γιάννης Αλεξίου.

 

Σπύρος και Δημήτρης Ευσταθίου, με τη Ρένα Ντάλμα

 

«Ο Πανιώνιoς» ή «Πανιώνιε, Αστέρι της αυγής»

Στίχοι, μουσική: Δημήτρης Ευσταθίου (1964)

Ερμηνεία: Δημήτρης Ευσταθίου, Ρένα Ντάλμα

Στις 13.2.1964 κυκλοφόρησε σε 45άρι δισκάκι με την ετικέτα Pathe, ένα λαϊκό τραγούδι για τον Πανιώνιο, σε ερμηνεία και διεύθυνση ορχήστρας του Δημήτρη Ευσταθίου, με δεύτερη φωνή από τη γνωστή λαϊκή τραγουδίστρια Ρένα Ντάλμα (Κατερίνα Ντούρου). Ο Μήτσος Ευσταθίου (1923-1996) ήταν γνωστός λαϊκός καλλιτέχνης, με αυθεντική ρεμπέτικη φωνή και μοναδικές ερμηνείες στα τραγούδια «Η δουλειά κάνει τους άντρες» του Μάνου Λοΐζου, «Δεν ρωτώ ποια είσαι» του Τσιτσάνη, «Στου Χαροκόπου και στην Καλλιθέα» κ.ά. Ήταν γκάγκαρος Αθηναίος από τον Κολωνό αλλά ζούσε στη Δάφνη από τα προπολεμικά χρόνια. Εκεί έμαθε μπουζούκι και πρωτόπαιξε σε λαϊκές ταβέρνες της ευρύτερης περιοχής: Κατσιπόδι, Δουργούτι, Άη Γιάννη, Μπραχάμι, Νέα Σμύρνη, Χαροκόπου. Το 1964 δούλευε σε μεγάλα κέντρα, είχε κυκλοφορήσει αρκετούς δίσκους με τραγούδια των Τσιτσάνη, Παπαϊωάννου, Μητσάκη, Δερβενιώτη και δικά του. Πολλά με τη συμμετοχή του αδερφού του, του Σπύρου Ευσταθίου και ντουέτο με τη Ρένα Ντάλμα, την οποία είχε αναδείξει ο ίδιος.

Ο Σπύρος Ευσταθίου (1928-2010), ο μικρός αδερφός του Δημήτρη, ήταν κυρίως σολίστας του μπουζουκιού. Ξεκίνησε κοντά στον αδερφό του, συνέχισε σε άλλες λαϊκές ορχήστρες ώσπου έφυγε στην Αμερική, όπου έζησε μόνιμα και δούλεψε σε μαγαζιά. Κατά καιρούς επέστρεφε για εμφανίσεις στην Αθήνα, αλλά πάντα γύριζε στις ΗΠΑ. Εκεί απεβίωσε στην Αριζόνα. Σε αντίθεση με τον αδερφό του, που έμεινε πιστός στο τρίχορδο ρεμπέτικο μπουζούκι, ο Σπύρος προτιμούσε το τετράχορδο, με το λεγόμενο «χιωτέικο» ήχο, επειδή το επινόησε και το καθιέρωσε ο Μανώλης Χιώτης. Δεν βρήκα αν μετείχε με το μπουζούκι του στην ηχογράφηση του τραγουδιού για τον Πανιώνιο. Πάντως ήταν στην Ελλάδα τότε. Το 1964 δούλευε με τους Ζαμπέτα, Μοσχολιού. Το 1965 ήταν στο σχήμα Καζαντζίδη-Μαρινέλλας κι εμφανίστηκε με την ορχήστρα τους στην ταινία «Οι Αδίστακτοι» (Ν. Κούρκουλος, Μ. Χρονοπούλου).

Τα δυο αδέρφια είχαν ζήσει από κοντά το ξεπέταγμα του ποδοσφαιρικού Πανιώνιου κατά τις δεκαετίες ’40 και ’50, την κατάκτηση του Πρωταθλήματος Αθηνών 1951, τη συμμετοχή στους τελικούς κυπέλλου 1952 και 1961 κλπ. Ο Σπύρος είχε παίξει μπάλα στην Β΄ ομάδα του συλλόγου από το 1945. Το 1946-47, με 4 γκολ, ήταν από τους βασικούς σκόρερ της Β΄ ομάδας, η οποία τερμάτισε στην 3η θέση του σχετικού πρωταθλήματος Αθηνών. Το 1947-48 έπαιζαν στο σύλλογο δυο αδέρφια Ευσταθίου, ο Ι και ο ΙΙ, όπως τους γράφουν οι τότε εφημερίδες, χωρίς να αναφέρουν τα μικρά τους ονόματα. Ο ένας εξ αυτών συνέχισε ως το 1953, πάντα στην Β΄ ομάδα.

Προφανώς τα δυο αδέρφια έτρεφαν αισθήματα για τον Πανιώνιο. Μπορεί να τους κέρδισε το μπουζούκι αλλά η αγάπη για το σύλλογο έμεινε. Έτσι εξηγείται το ενδιαφέρον του Δ. Ευσταθίου να συνθέσει ένα τραγούδι γι’ αυτόν. Το τραγούδι ανέσυρε από την αφάνεια ο Κωνσταντίνος Δραγούνης, ο οποίος το 2023 το ανέβασε στο YouTube, από όπου παραθέτω τους στίχους:

Πανιώνιος! Πανιώνιος!

Βροντάει το σύμπαν, σειέται, η γη στα δυο ανοίγει

σαν βγαίνει ο Πανιώνιος σε κάθε του παιχνίδι.

Ρεφραίν:

Πανιώνιε, Αστέρι της αυγής

όλοι τρέμουνε, στο γήπεδο σαν βγεις.

Σαν τα χαρούμενα πουλιά στο πράσινο χορτάρι

της Νέας Σμύρνης τα παιδιά ποζάρουν με καμάρι

Να ζήσει το σαΐνι σου που λένε Σαραβάκο

που όλους τους αντίπαλους τους βάζει μες το σάκο.

 

  «Νεοσμυρνιώτισσα»

Στίχοι, μουσική: Β. Ταμπόρης (1971)

Ερμηνεία: Νίκος Χαρίτος

Το 1970-71 ο ιστορικός σύλλογος έκανε το μεγάλο μπαμ. Μπήκε σφήνα στο ΠΟΚ, τερμάτισε στη 2η θέση και προκρίθηκε στο Κύπελλο ΟΥΕΦΑ, αφήνοντας εκτός Ευρώπης τον φιναλίστ του Κυπέλλου Πρωταθλητριών Παναθηναϊκό. Ήταν επόμενο να συγκινήσει και τον καλλιτεχνικό χώρο. Καρπός μιας τέτοιας έμπνευσης υπήρξε το τραγούδι «Νεοσμυρνιώτισσα», το οποίο κυκλοφόρησε στις 19.8.1971 σε 45άρι δισκάκι με την ετικέτα DALKAFON. Είναι ένα χαρούμενο τραγουδάκι, σε ρυθμό χασαποσέρβικου, αν και πάνω στο δισκάκι γράφει χασάπικο. Ως συνθέτης και στιχουργός σημειώνεται ο Β. Ταμπόρης και ερμηνευτής ο Νίκος Χαρίτος (η άλλη πλευρά του δίσκου έχει το λαϊκό τραγούδι «Πού’ναι τα παλληκάρια τα παλιά», με τους ίδιους συντελεστές).

Το ίδιο καλοκαίρι ο Ταμπόρης κυκλοφόρησε το εμβατήριο «Η Ολυμπιακάρα μας», με αφορμή την κατάκτηση του κυπέλλου από την ομάδα του Πειραιά, σε δύο εκτελέσεις με την ίδια ετικέτα DALKAFON: την πρώτη σε ρυθμό τσα-τσα με ερμηνευτές τον Στράτο και την Μαρουδιά και την δεύτερη πάλι με τον Χαρίτο. Τον Ταμπόρη δεν τον βρήκα αλλού ως συνθέτη· μόνο ως στιχουργό σε δυο-τρία παντελώς άγνωστα τραγούδια. Αλλά κι ο Νίκος Χαρίτος εμφανίζεται ελάχιστα στην δισκογραφία σε τραγούδια άσημων δημιουργών· έβγαλε κι ένα δισκάκι ως Nick Charitos στις ΗΠΑ, όπου προφανώς είχε ζήσει κάποια περίοδο. Δεν νομίζω πως ο Ταμπόρης κι ο Χαρίτος είχαν κυανέρυθρα αισθήματα. Μάλλον, θέλησαν να εκμεταλλευτούν τη συγκυρία, αν και στους στίχους εκφράζεται μια συμπάθεια προς την ομάδα: «Την Κυριακή να ρθεί προσμένω, στο γήπεδο τ’ αγαπημένο… Νεοσμυρνιώτισσα, τον Πανιώνιο κι εσένα αγαπώ».

Το τραγούδι ανέβασε στο Youtube ο χρήστης panthersbenelux το 2017, από όπου παραθέτω τους στίχους του.

Την Κυριακή να ρθεί προσμένω - Νεοσμυρνιώτισσα τσαχπίνα

Στο γήπεδο τ’ αγαπημένο - που είναι έξω απ’ την Αθήνα

Να σ’ αντικρίσω πλάσμα αιώνιο - να φλέγεσαι για Πανιώνιο

να φλέγεσαι για Πανιώνιο - για Πανιώνιο, για Πανιώνιο

 Ρεφραίν:

Νεοσμυρνιώτισσα, Νεοσμυρνιώτισσα, γεμάτη ομορφιές και χάρη

κορίτσι ζάχαρη, στη γη την άχαρη λουλούδι απ’ της Σμύρνης τ’ ακρογιάλι

Νεοσμυρνιώτισσα, Νεοσμυρνιώτισσα, τον Πανιώνιο κι εσένα αγαπώ

εσύ καρδούλα μου, Σμυρνιωτοπούλα μου, εκατριάρι θα μου φέρεις στο ΠΡΟΠΟ

Μαζί σου όποιος μπλέξει χάνει - τρυπάς τα δίχτυα της καρδιάς του

ποτέ του θύμα δεν σε πιάνει - και είσαι πάντα ο έρωτάς του

Είσαι μικρό μου μελανούρι - του Πανιώνιου το γούρι

του Πανιώνιου το γούρι - είσαι το γούρι, είσαι το γούρι

 

Αθλητική Ηχώ 25.3.1967

 «Εύγε σου Πανιώνιε» και «Να ζήσεις Πανιώνιε»

ΠΩΛ-ΠΑΠ (1967 και 1970-71)

Η επιτυχία του 1971 συγκίνησε πολλούς φιλότεχνους που έστειλαν ρίμες στην εφ. «Αθλητική Ηχώ». Ένας εξ αυτών δημοσίευε συχνά αθλητικές ρίμες για τις ομάδες που διακρίνονταν, με το ψευδώνυμο ΠΩΛ-ΠΑΠ, το οποίο δεν μπόρεσα να βρω σε ποιον ανήκει. Μάλλον ήταν φιλο-Αεκτσής, όπως προκύπτει από παλιότερο στιχούργημά του, του 1967, με το οποίο παρότρυνε τους κυανέρυθρους ως ρυθμιστές του πρωταθλήματος να «δώσουν» τον τίτλο στην ΑΕΚ, νικώντας τον πρωτοπόρο Ολυμπιακό (Αθλητική Ηχώ, 25.3.1967):

Εύγε σου Πανιώνιε! Της μπάλας μέγας άλτης

έγινες πάλι τρομερός βραχνάς και εφιάλτης.

Προσφέρεις εις τους οπαδούς περίφημους… μεζέδες

κι απ’ όλους πιο… πικάντικους ο Χάιτας κι ο Δέδες.

Ποιον τώρα έχεις στόχον σου; Αν τον πρωταθλητή,

η ΑΕΚ αυτό εύχεται και… καιροφυλακτεί.

Άλλωστε έχει και σειρά τον… τίτλο να της δώσης,

πράγμα που θα εξαρτηθεί, εάν εσύ… ενδώσης!

Διότι έχει αποδειχθή, εάν… συ επιτρέψεις,

Είσαι ο μόνος ικανός τα πάντα ν’ …ανατρέψης!

Όμως… θα περιμένουμε το… «φίνις» σου να δούμε

και αναλόγως φίλτατε και πάλι θα τα πούμε.

Ο Πανιώνιος έκανε όντως γερό φίνις, με 5 νίκες, 3 ισοπαλίες, 2 ήττες στο υπόλοιπο της σεζόν, έκοψε βαθμούς από Ολυμπιακό (0-0) και Παναθηναϊκό (1-1 στη Λεωφόρο) αλλά αυτό δεν βοήθησε την ΑΕΚ που τερμάτισε δεύτερη. Ο Ιστορικός ανέβηκε στην 6η θέση, ενώ έφτασε και στον τελικό του Κυπέλλου, όπου ηττήθηκε 0-1 από τον ΠΑΟ.

Για τον Πανιώνιο του 1970-71 βρήκα δυο ποιηματάκια του. Το πρώτο δημοσιεύτηκε στις 20.10.1970, με αφορμή το εντυπωσιακό ξεκίνημα που είχε κάνει η ομάδα του Τζο Μάλετ με τέσσερις νίκες επί Προοδευτικής 2-1, Φωστήρα 2-0, Άρη 2-1, ΠΑΟΚ 3-1. Ο στιχουργός εκθειάζει τον Κώστα Λαγό που πέτυχε δυο γκολ με κεφαλιές επί του ΠΑΟΚ και τον Θ. Ιντζόγλου που έκανε το τελικό 3-1. Είναι αξιοσημείωτο πως διέβλεπε τη μεγάλη πορεία της ομάδας.

Αθλητική Ηχώ, 20.10.1970

 

Τέταρτη νίκη στη σειρά κι ο ΠΑΟΚ υποκύπτει

και ένα ωραιότατο συμπέρασμα προκύπτει.

Εάν ο ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ έτσι θα συνεχίση,

πρέπει φυσιολογικά, όλους να τους κερδίση.

Έτσι θα ξαναζήσουνε οι δόξες οι παλιές

Θεέ μου! Κείνες τι ήτανε Λαγού οι κεφαλιές!

Και ένα υστερόγραφο που πρέπει να θαυμάσης.

Ναι, την σφραγίδα έθεσε Ιντζόγλου ο Θανάσης!

 Το δεύτερο ποίημα του ΠΩΛ-ΠΑΠ δημοσιεύτηκε στο τέλος της σεζόν, στις 30.6.1971. Αποτελείται από έξι τετράστιχα, στα οποία εκθειάζει την κατάκτηση της 2ης θέσης, και το κατόρθωμα να εκτοπίσει τον ΠΑΟ από την έξοδο την Ευρώπη: «και ήρωας Γουέμπλεϋ τους έκανες να κλαίνε»:

 

Αθλητική Ηχώ, 30.6.1971

Να ζήσης Πανιώνιε, αθάνατε, αιώνιε,

θερμά συγχαρητήρια δια τα νικητήρια.

Σαν άτομο διέσπασες το ΠΟΚ, όπως το λένε

και ήρωας Γουέμπλεϋ τους έκανες να κλαίνε.

Μαζί με τον Δικέφαλο και Ολυμπιακό

αρχίζει τώρα για τους τρεις ταξίδι θρυλικό.

Η Νέα Σμύρνη αγάλλεται, για σε πανηγυρίζει

και εις τα χρόνια τα παλιά τα ένδοξα γυρίζει.

Σταθμός στην ιστορία σου η σημερνή ημέρα,

που τ’ όνομά σου ακούεται σ’ Ευρώπη πέρα ως πέρα.

Τι πρέπει άλλο να σου πω, δεν έχω περισσότερα

εγκάρδια πλην θα ευχηθώ για σε: ΚΑΙ ΕΙΣ ΑΝΩΤΕΡΑ.

 

Αθλητική Ηχώ, 25.6.1971

«Ύμνος στον Πανιώνιο»

Παν. Μεσσήνης (1971)

Η επιτυχία του 1971 συγκίνησε κι έναν οπαδό του συλλόγου από το Περιστέρι, τον Παν. Μεσσήνη, που έστειλε ένα άτεχνο αλλά ενθουσιώδες ποιηματάκι στις 25.6.1971, με το οποίο πλέκει το εγκώμιο των παικτών της ομάδας:

Ομάδα μου μεγάλη νοιώθω υπερηφάνεια,

γιατί δεν είναι άλλη όμοια σου στα Βαλκάνια.

Το ΠΟΚ εσύ το έσπασες ετούτη τη χρονιά

και σαν αητός επέταξες στα ουράνια ψηλά.

Χάιτας, Μαύρος και Λαγός,

Μωραϊτέλης – Παπασίκας,

όπου περνάς είσαι κεραυνός

και κατακτάς τις δάφνες.

Και τώρα, Πανιώνιε, η Ευρώπη περιμένει

οι φίλαθλοι το λαχταρούν, ομάδα δοξασμένη,

το κύπελλο να φέρης

κι’ ο Δέδες κανονιέρης

 

Αθλητική Ηχώ, 14.6.1979

Αυτοσχέδιες ρίμες κι ένα τραγούδι για το Κύπελλο του 1979

Μετά από την κατάκτηση του κυπέλλου στις 9.6.1979, με τη νίκη 3-1 επί της ΑΕΚ, επικράτησε μεγάλος ενθουσιασμός. Πλήθος οπαδών έσπευδαν να καμαρώσουν το Κύπελλο στα γραφεία του ΣΦΟΠ, του Συνδέσμου Φιλάθλων-Οπαδών Πανιωνίου (με πρόεδρο τον Κυρ. Τσίχλα), στην οδό Βυζαντίου 44, να βγάλουν φωτογραφίες και να πάρουν φωτογραφίες με στιγμιότυπα από το ματς που διέθετε ο Σύνδεσμος. Ανάμεσά τους μαθητές του ΛΑΝΣ (Λυκείου Αρρένων Ν. Σμύρνης) και φίλαθλοι από μακρινές συνοικίες. Συγχαρητήρια τηλεγραφήματα έφταναν από παλαίμαχους παίκτες της ομάδας, ποδοσφαιρικά σωματεία και από απλούς φιλάθλους από όλη την Ελλάδα: Θεσσαλονίκη, Σιδηρόκαστρο, Σιάτιστα, Καστοριά, Άργος, Οινούσες Χίου, ακόμα κι από το Τορόντο του Καναδά!

Κάποιοι φίλοι της ομάδας ένιωσαν την ανάγκη να εκφράσουν τη χαρά τους με στίχους, τους οποίους έστελναν στις αθλητικές εφημερίδες. Παραθέτω τρεις τέτοιες περιπτώσεις που εντόπισα στην εφ. «Αθλητική Ηχώ».

«Στον Πανιώνιο». Γιώργος Τσέγκας, Καλλιθέα (14.6.1979). Λαϊκή ρίμα με έξι τετράστιχα που αρχίζει ως εξής:

Ο γίγας ο Αιώνιος, ο μέγας Πανιώνιος - μες το Καραϊσκάκη τρανή έδωσε «μάχη».

Με τον Δικέφαλο Αετό, της ΑΕΚ την ομάδα - και πήρε Κύπελλο λαμπρό που βούιξ’ όλ’ η Ελλάδα.

Αθλητική Ηχώ, 14.6.1979

«Μπράβο στον Πανιώνιο». Άλκης Καρταλόπουλος, Νέος Κόσμος (14.6.1979). Ποιηματάκι 28 στίχων σε παραδοσιακό 15σύλλαβο που ξεκινά ως εξής:

Αυτό δεν είναι όνειρο ούτε και φαντασία - είναι πραγματικότητα στην κυριολεξία

τώρα ο Πανιώνιος μπόρεσε να νικήση - την ΑΕΚ και το Κύπελλο φέτος να κατακτήση.

 

Αθλ. Ηχώ 15.6.1979

«Αφιερωμένο στον Πανιώνιο». Νίκ. Φρυγανάς, Ν. Σμύρνη (15.6.1979). Μακροσκελές ποίημα από 14 τετράστιχα. Ξεκινά ως εξής:

Ομάδα υπερήφανη, ομάδα ξακουσμένη - χρυσή ιστορία έγραψες σ’ όλη την οικουμένη.

Χαίρε Πανιώνιε γίγαντα και ποιος δεν σε γνωρίζει - σημαία κυανέρυθρη στα πέριξ κυματίζει.

Στον ξακουστό δικέφαλο έκοψες τα φτερά του - του άρπαξες το κύπελλο μέσα απ’ την αγκαλιά του.

 

«Πανιώνιε, καμάρι Ν. Σμύρνης»

Τραγούδι για το Κύπελλο (1979)

Εκτός από τις αυτοσχέδιες ρίμες γράφτηκε κι ένα τραγούδι με αφορμή την κατάκτηση του Κυπέλλου. Το έχω ακούσει από έναν συνπανιώνιο φίλο, αλλά δεν μπόρεσα να βρω στοιχεία για τους δημιουργούς: συνθέτη, στιχουργό και ερμηνευτή. Είναι το εξής:

Πανιώνιε καμάρι Νέας Σμύρνης - στην ιστορία μας αθάνατος θα μείνεις

πάντα πρώτος μες τους πρώτους νικητής - τις ελπίδες της Ελλάδος να οδηγείς [δις]

εοεοε εοε, Πανιώνιε μεγάλε και τρανέ - εοεοε εοε, Πανιώνιε μεγάλε δυνατέ [δις]

Νίκες πάντα μεγάλες να χαρίζεις - και συγκίνηση σε όλους να σκορπίζεις

των φιλάθλων λατρεμένε οδηγέ - Πανιώνιε μεγάλε και τρανέ [δις]

εοεοε εοε...

 

Η μασκώτ του μπάσκετ, ο πάνθηρας "Ίωνας"

Τραγούδι της ομάδας μπάσκετ (1993-94)

Στις αρχές της δεκ. ’90 η ομάδα μπάσκετ έχει αναρριχηθεί στην κορυφή σε Ελλάδα και Ευρώπη: κυπελλούχος το 1991, σταθερά για πολλά χρόνια στην τετράδα της Α1 και υψηλές πτήσεις στις ευρωπαϊκές διοργανώσεις. Το 1993-94 θα φτάσει ως τα ημιτελικά του Κυπέλλου Κόρατς, με προπονητή ένα δικό της παιδί, τον Κώστα Μίσσα.

Την επιτυχία αυτή εκφράζει ο άγνωστος δημιουργός του τραγουδιού, στο οποίο υμνεί τη συνεισφορά των παικτών εκείνης της σεζόν. Δεν παραλείπει να μνημονεύσει τον Μπόμπαν Γιάνκοβιτς που είχε τραυματιστεί σοβαρά στο τέλος της προηγούμενης σεζόν, σε αγώνα των πλέιοφ κατά του ΠΑΟ: «Όλοι είμαστε παρόντες και ο Μπόμπαν μας κοιτά». Το τραγούδι μου είχε προωθήσει παλιότερα ένα συνπανιώνιος φίλος, από όπου κατέγραψα τους στίχους. Πρόσφατα τον ανέβασε στο youtube ο Γιάννης Σπανουδάκης.

Ρεφρέν:

Μια ομάδα μια ιστορία, Νέα Σμύρνη μου θρησκεία

Σύλλογος παλιός, αιώνιος ο μεγάλος Πανιώνιος [δις]

Χριστοδούλου και Γιαννάκης σίφουνας και συμφορά

στα αντίπαλα καλάθια προμηνύεται ζημιά

μια ο Στόουκς, μια ο Τέρνερ κι άλλο αλύπητο καρφί

Ντούσαν Γέλιτς και Αγγέλου ας γλιτώσει όποιος μπορεί

Όλοι είμαστε παρόντες και ο Μπόμπαν μας κοιτά

Κώστας Μίσσας κατευθύνει και η νίκη είναι κοντά

δείτε τι σας περιμένει και σκεφτείτε το καλά

όταν φίλε το σφυρίξει να λακίσετε είν’ αργά

Κόσμος, διοίκηση και παίκτες, οικογένεια σωστή

και στη νίκη και στην ήττα όλοι πάντοτε μαζί

δεν υπάρχει αμφιβολία, στο σκαλί το πιο ψηλό

η ομάδα θα ριζώσει με Βεντούρη οδηγό.

 

Σάκης Αποσπόρης, Σπύρος Χαλικιόπουλος

«Πανιωνάρα μου γλυκειά» (2001)

Ο επίσημος Ύμνος του Πανιωνίου

Στίχοι, μουσική: Σάκης Αποσπόρης

Ερμηνεία, ενορχήστρωση: Σπύρος Χαλικιόπουλος

Το 2001 ο αείμνηστος μουσικός Σάκης (Αναστάσιος) Αποσπόρης (1960-2019), αδερφός του βετεράνου διεθνή χαφ Στέλιου Αποσπόρη που έπαιξε με επιτυχία στον Πανιώνιο το 1982-1990, συνέθεσε τον Ύμνο του Πανιωνίου. Τον ερμήνευσε ο Σπύρος Χαλικιόπουλος, γνωστός τραγουδιστής, μέλος του συγκροτήματος «Τα Παιδιά από την Πάτρα» την δεκ. ’80.

Είναι ένα ελαφρολαϊκό τραγούδι με εμβατηριακό χαρακτήρα και διαχρονικούς στίχους. Για πρώτη φορά ακούστηκε στις 23.9.2001, από τα μεγάφωνα του γηπέδου, πριν από το εναρκτήριο ματς της σεζόν «Πανιώνιος-Παναθηναϊκός 2-2»: Κάφαλης 35΄, Μουζαουί 57΄ - Ολισαντέμπε 45΄, Κωνσταντίνου 51΄. Αμέσως αγαπήθηκε και καθιερώθηκε ως επίσημος ύμνος του συλλόγου.

Το 2007 μια οριένταλ εκδοχή της μελωδίας του Ύμνου, παιγμένη σε ούτι από τον Faruk Turunz ανέβηκε στο Youtube.

Από τη Μικρά Ασία σύλλογος με ιστορία, γιγαντώθηκε.

Πανιώνιος, θρησκεία, της Ελλάδας ιστορία και αντρώθηκε.

Εκατό και πλέον χρόνια, δόξα, ιερή, αιώνια, στεφανώθηκε.

Φορτωμένος μεγαλεία απ’ τη Σμύρνη στην πλατεία, δεν αλώθηκε.

 Ρεφρέν:

Πανιωνά… Πανιωνά… Πανιωνάρα μου γλυκιά.

Θεέ μου, ομαδάρα μου! (δις)

Της προσφυγιάς καμάρι, των στίβων παλικάρι,

τρισένδοξο καμάρι, Πανιωνάρα μου γλυκιά.

 Δόξα, νίκες, πανδαισία, μια ολόχρυση ιστορία, όλους μας τιμά.

Πανιώνια ιδέα, πίστη δυνατή, ωραία και μας οδηγά.

Εκατό και πλέον χρόνια, σαν θεός που ζει αιώνια, τόσα ιδανικά.

Όλα αυτά μεσ’ την καρδιά μας, απ’ το Δάλλα στα παιδιά μας, λάβαρα πιστά.

 

Λευτέρης Πανταζής

«Σύλλογος αιώνιος, Πανιώνιος» (2003)

Επίσημος Ύμνος της ΠΑΕ Πανιώνιος το 2003-2006

Στίχοι, μουσική: Μάνος Ψαλτάκης

Ερμηνεία: Λευτέρης Πανταζής, Στάθης Αγγελόπουλος και χορωδία

Το Μάιο του 2003 ο γνωστός τραγουδιστής Λευτέρης Πανταζής, τότε πρόεδρος της ΠΑΕ Πανιώνιος, κυκλοφόρησε μαζί με τον Στάθη Αγγελόπουλο και χορωδία ένα νέο «Ύμνο του Πανιωνίου», σε μουσική και στίχους του Μάνου Ψαλτάκη. Την ενορχήστρωση έκανε ο Ολλανδοκύπριος μουσικός Δήμος Μπέκε, μέλος του ποπ συγκροτήματος “One” και στα φωνητικά μετείχαν: Μαρία Γρεβενίτη, Αλέξανδρος Ψαλτάκης, Άννα Θεοφίλου, Νίκος Ψαλτάκης, Νίκος Τζούμας, Μιχάλης Σερεφίδης, Άγγελος Παναγιωτόπουλος, Κωνσταντίνα Θεοφίλου και Νανά Παναγιώτου.

Ο Ύμνος αυτός ακουγόταν στους αγώνες της ποδοσφαιρικής ομάδας ως το 2006 που ο Λε-Πα ήταν επικεφαλής της ΠΑΕ. Να σημειωθεί πως ο Λ. Πανταζής (Παγκοζίδης), ποντιακής καταγωγής πρόσφυγας από την Τασκένδη, υπήρξε ανέκαθεν φίλος του ποδοσφαίρου, έπαιξε μπάλα στην Προοδευτική και αναμείχθηκε διοικητικά σε διάφορα σωματεία: Απόλλωνα Καλαμαριάς, Αιγάλεω, ΑΕΚ, Εσπερίδες, ΠΑΟΚ. Με τον Πανιώνιο διατηρεί σχέση συμπάθειας, μιλά πάντα με καλά λόγια για το σύλλογο και κατά καιρούς εμφανίζεται στην κερκίδα ως θεατής.

Οι στίχοι του επικεντρώνονται στην ποδοσφαιρική ιστορία του σωματείου και το ρεφρέν του είναι συνθηματικό: «Σύλλογος αιώνιος, Πανιώνιος»!

Με τον διωγμό ιδρύθηκε το μέγα σωματείο

στην Νέα Σμύρνη Αθηνών, ομάδα μεγαλείο

της Σμύρνης προσφυγόπουλα που γράψανε ιστορία

και τώρα ελληνόπουλα στην Πανιωμανία.

Ρεφρέν:

Σύλλογος αιώνιος, Πανιώνιος,

σύλλογος αιώνιος, Πανιώνιος,

ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ, ΠΑΝΙΩΝΙΟΣ

 Στα γήπεδα σε τρέμουνε και όλοι σε φοβούνται,

τα κύπελλα που σήκωσες για πάντα θα θυμούνται

με Μαύρο και με Χάιτα, με Δέδε και Ιντζόγλου

ομάδα ήσουν όνειρο στα μάτια όλου του κόσμου.

 Με Πεντζαρόπουλο γκολπόστ και κέντρο Σαραβάκο

επίθεση σαν σίδερο και άμυνα από βράχο

ομάδα, ομαδάρα μου εσύ μας οδηγείς

και στην καρδιά αιώνια, εσύ για πάντα ζεις.

 

«ΠΑΝΙΩΝΑΡΑ 2015-2016»

Θοδωρής Μπελίτσος (22.4.2016)

Το 2015-16 η ποδοσφαιρική ομάδα είχε μια εξαιρετική σεζόν. Αν και ξεκίνησε με χαμηλές προσδοκίες λόγω της μερικής απαγόρευσης μεταγραφών, εξελίχθηκε σε μια μαγική χρονιά. Κόντρα σε όλες τις προβλέψεις τερμάτισε με το σπαθί της στην 5η θέση και μετείχε στα πλέιοφ, για πρώτη φορά μετά από το 2008.

Την εντυπωσιακή πορεία που οφειλόταν αναμφισβήτητα στον προπονητή Μαρίνο Ουζουνίδη, αποτύπωσα σε ένα ποίημα 24 στίχων, στο οποίο αναφέρομαι στους παίκτες που πέτυχαν αυτή τη διάκριση. Το ποίημα δημοσίευσα στην «Κυανέρυθρη Ιστορία» (22.4.2016) και το είχα αφιερώσει στον κόουτς της χρονιάς Μαρίνο Ουζουνίδη:

Πανιωνάρα ιστορική πάλι έδειξες το δρόμο

Κι έκανες να παραμιλά, της γης τον κόσμο όλο

Και δεν υπάρχουν μυστικά κρυμμένα στο ντουλάπι

Είμαστε η κληρονομιά Δάλλα και Καραμπάτη

Διούδης, Παπαδόπουλος, πορτιέρο φοβεροί

Κέρβεροι των δοκαριών, ατρόμητοι φρουροί

Πύργοι απροσπέλαστοι, Ρισβάνης κι Οικονόμου

Χατζηισαΐας στην αρχή κι έπειτα Πατσατζόγλου

Ο Βλάχος και ο Τασουλής, στα άκρα της αμύνης

Μα και με Αργυρόπουλο, πάλι ήσυχος θα μείνεις

Σιώπης πανταχού παρών και πολυεργαλείο

Κόρμπος και Καθάριος δίνουν λύσεις μεγαλείο

Τους πρώτους μήνες ο Ολιβιέ Μπουμάλ

Μοίραζε στους αντίπαλους χαπάκια βερονάλ!

Σβούρα αεικίνητη ο Μπρούνο Χαλκιαδάκης

Ο Μπακασέτας βομβιστής που σκόραρε πολλάκις

Φόβητρα στην επίθεση ο Καραμάνος Τάσος

Και ο Μασούρας ο μικρός που είναι της ντρίμπλας άσσος

Και όταν οι αντίπαλοι φαντάζανε μπαμπούλες

Έπαιρνε φόρα ο Καρίμ και μοίραζε σακούλες!

Με τίνος καθοδήγηση; Το έχεις μαντέψει ήδη

Μα με τον κόουτς της χρονιάς Μαρίνο Ουζουνίδη!

Αγώνας, πίστη κι όραμα, αυτή είναι η ουσία

Και θα ’ρθει η δικαίωση και η αθανασία

 

Αφίσα με την ιστορία του Πανιωνίου (του Άκη Μιχαηλίδη)

 «Πανιωνάρα μου Χρυσή»

Στίχοι: Θοδωρής Μπελίτσος (19.12.2018)

Πάνω στο ρωσικό τραγούδι Katyusha του Matvey Blanter και του Ύμνου του ΕΑΜ

Τον Δεκέμβρη του 2018, σε μια έμπνευση της στιγμής, σκάρωσα το εμβατηριακό τραγουδάκι Πανιωνάρα μου Χρυσή, το οποίο έγραψα πάνω στη μελωδία του Ύμνου του ΕΑΜ: «Τρία γράμματα μόνο φωτίζουν...». Το μουσικό θέμα (όχι οι στίχοι) προέρχεται από το ρωσικό πατριωτικό τραγούδι “Katyusha”, το οποίο έγραψε το 1938 ο Ρώσος συνθέτης Matvey Isaakovich Blanter (1903-1990) κι έγινε δημοφιλές κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου.

Πανιωνάρα είσαι ομαδάρα,

Πανιωνάρα είσαι ηδονή

Είσαι η πρώτη ομάδα στην Ελλάδα

Πανιωνά, Πανιωνάρα μου χρυσή (δις).

Κόκκινο και μπλε τα χρώματά σου

Των προσφύ, προσφύγων η τιμή

Απ’ τη Σμύ, τη Σμύρνη στην Αθήνα

Πανιωνά, Πανιωνάρα μου χρυσή (δις).

 

Τα τραγούδια της εξέδρας

Πάνθηρες

 Θα κλείσω αυτό το αφιέρωμα με τα τραγούδια της εξέδρας, τα οποία συχνά έχουν χιούμορ, σάτιρα («Περνούσατε ωραία, μαζί με τον Σπανέα, μας ρίξατε στη Β΄ Εθνική…»), αυτοσαρκασμό («Θα γίνουμε καλά, θα βάλουμε μυαλό, όταν θα σηκώσουμε το Διηπειρωτικό») και κάποιες φορές ξεπερνούν σε φαντασία τους στίχους φτασμένων στιχουργών. Κάποια είναι υβριστικά έως χυδαία για αντίπαλες ομάδες, τα οποία δεν με αφορούν, όχι για λόγους σεμνοτυφίας αλλά διότι θεωρώ πως το να μειώνεις τον αντίπαλο δεν ανεβάζει το δικό σου κύρος. Κάποια είναι σκαμπρόζικα, κάποια είναι απλά δίστιχα, συνθηματικά σλόγκαν. Από τα τραγούδια που λένε οι Πάνθηρες ξεχώρισα τρία-τέσσερα, τα οποία θεωρώ πρωτότυπα τόσο για τη ρίμα όσο και για το μοτίβο τους. Μερικών οι μελωδίες έχουν γίνει remix σε μοντέρνα (με συνθεσάιζερ) ή σε παραδοσιακή εκδοχή (με ούτι, σάζι, μπαγλαμαδάκι) κι έχουν ανέβει στο διαδίκτυο.

«Τέλος και αρχή»

Έχει την πρωτοτυπία να ανακυκλώνεται, καθώς κλείνει με τον πρώτο στίχο και οδηγεί αυτόματα σε νέο ξεκίνημα. Εκτός από την γηπεδική εκδοχή, υπάρχουν στο Youtube και δυο εκτελέσεις με παραδοσιακά όργανα: μία με σάζι από τον Zeynel Abidin και μία με μπαγλαμά. Και οι δύο αναρτήσεις έχουν γίνει το 2007 από τον χρήστη panthersbenelux.

Πάνι…ολέ, ολέο, ό,τι θέλω λέω, λέω

Πάνι…ολέ, ολέο, μακριά σου καταρρέω

Είσαι στη ζωή μου Πανιωνάρα μου εσύ, τέλος και αρχή

Ουσία μου μεγάλη, κάτι παρανοϊκό, σα ναρκωτικό

Θέλω να ξεμπλέξω από σένα, δεν μπορώ, δεν μπορώωωω…

Πάνι... ολέ, ολέο (ξανά από την αρχή)

«Πανιωνάρα μου σε αγαπάω»

Ένα remix της μελωδίας σε συνθεσάιζερ ανέβασε ο χρήστης panthersbenelux στο Youtube το 2015:

Πανιωνάρα μου σε αγαπάω,

όπου κι αν παίζεις θα είμαι πάντα εκεί,

γιατί μονάχα η Πανιωνάρα

μού ομορφαίνει τη ζωή

«Στο πούλμαν μέσα μπαίνω»

Στο πούλμαν μέσα μπαίνω στο πλάι σου να ρθω,

γιατί είσαι η καψούρα μου η μεγάλη.

Για ένα 90λεπτο σε ένα πέταλο,

για πάρτη σου να τραγουδάμε πάλι

Πανί… ολέ, ολέ ολέ, ολέ ολέ, ολέ

Πανιολέ, ολέ ολέ, ολέο

Πανιώνιε αρρώστησα δεν βρίσκω γιατρειά

Πανιώνιε μακριά σου καταρρέω.

 «Χιλιόμετρα θα κάνω»

Χιλιόμετρα θα κάνω, μέχρι που να πεθάνω

Για σένα αναπνέω και για σένα μόνο ζω

Η φλόγα που έχω ζήσει δεν γίνεται να σβήσει

Εσένα τόσα χρόνια έχω μέσα στο μυαλό.

Πανιολέ ολέο, Πανιολέ ολέο

Πανιωνάρα τόσο, μόνο εσένα αγαπώ.

 Θ. Μπελίτσος, Απρίλιος 2024

 

Πηγές

Πέτρος Λινάρδος, «Η Σμύρνη του Πανιωνίου», έκδ. Οι Φίλοι των Τεχνών, 1998.

Πέτρος Λινάρδος, «Δημητρός Δάλλας», εκδ. Μπαλτά εξ Ανατολών, 2018.

Χρ. Σολωμονίδης – Νικ. Λωρέντης, «Τα 75 χρόνια του Πανιωνίου Γ.Σ.Σ.», 1967.

Οι Φίλοι των Τεχνών, «Ο Ύμνος του Πανιωνίου Γυμναστικού Συλλόγου Σμύρνης», 1997.

Ανδρέας Μπαλτάς, «Ο Ελληνικός Αθλητισμός στη Σμύρνη 1890-1922», 2014.

Σωκράτης Προκοπίου, «Σαν ψέματα και σαν αλήθεια. Μικρασιατικόν ιστορικόν μυθιστόρημα με εικόνας», 1928.

Θ. Μπελίτσος, «Πανιώνιος 125 χρόνια προσφοράς στον ελληνικό αθλητισμό», 2015.

«Δημήτρης και Σπύρος Ευσταθίου», blog «Μπουζούκι και Μπουσουξήδες», 2016.

Ελληνική Δισκογραφία: «Δημήτρης Ευσταθίου. «Νίκος Χαρίτος», «Β. Ταμπόρης».

Εφημερίδες δεκαετιών ’50 και ’60: «Αθλητική Ηχώ», «Εμπρός», «Ελευθερία», "Έθνος".